هشت سال دفاع مقدس سرشار از ناگفته هاست. ناگفته هایی از رشادت رزمندگان اسلام که شاید تاکنون تنها گوشه ای از آنها بیان شده است. این ناگفته ها گواهی بر این حقیقت است که درجنگ نابرابری که دشمن در ابعاد نظامی و غیر نظامی بر ما تحمیل کرد با همه حمایت ها و امکانات مادی بازهم بازنده جنگ بود. زیرا ایمان و معنویت رزمندگان ما به مثابه قوی ترین سلاح، توانست بر همه امکانات دشمن غلبه کند. در این میان می توان به نقش روحانیت در جبهه های نبرد وحضور مؤثر و کار ساز آنان در خط مقدم اشاره کرد. تقدیم بیش از 4500 شهید از جامعه روحانیت نشان از حضور پرشور روحانیون در خط مقدم و همچنین پشت جبهه ها دارد. این حضور در تقویت روحیه و بنیه دفاعی رزمندگان و خنثی کردن توطئه های دشمن نقش ارزنده ای داشت.

نگاهی به آمار شهدای روحانی در 8 سال دفاع مقدس نشان می دهد افرادی از این صنف دراغلب مسئولیت های رزمی حاضر بوده ونقش آفرینی کرده اند. روحانیون شهید در بین فرماندهان و رسته های مختلف نظامی و مسئولیت های مختلف مرتبط با جنگ حضور داشته اند. به طوری که در بین غواصان شهید، 73 نفر طلبه، شهدای مخابرات 88 طلبه، شهدای آرپی جی زن 124 طلبه، شهدای تخریب چی 47 طلبه شهید و درجمع شهدای اطلاعات و عملیات 38 طلبه در دفاع مقدس به شهادت رسیده اند. تعداد شهدای روحانی که در سمت فرماندهی به شهادت رسیدند نیز 143 نفر است. 126 نفر نیز از روحانیان در جریان ترورتوسط ضد انقلاب به شهادت رسیدند، همچنین 53 روحانی امدادگر به همراه 33 نفر از مسئولان عقیدتی سیاسی در نیروهای مسلح و 45 طلبه معلم در جنگ به شهادت رسیدند. 62 امام جماعت و 43 امام جمعه نیز جزو شهدای روحانی در طول هشت سال دفاع مقدس اند که به فیض شهادت نایل آمدند. همچنین 15 بانوی طلبه در 8 سال دفاع مقدس به شهادت رسیدند و84 نفر از شهدای روحانیت نیز ازعلمای اهل سنت هستند.

این آمار تنها بیانگرگوشه ای از حضور پرشور روحانیون در 8 سال دفاع مقدس است. روحانیون با توجه به وظیفه ای که بر عهده داشتند ضمن تقویت روحیه رزمندگان و پاسخ به سؤالات شرعی آنها در خط مقدم نیز حضوری چشمگیر داشتند و بسیاری از آنها آرزو داشتند در همان لباس روحانیت به شهادت برسند.

نخستین روز از ماه اسفند که به نام روحانیت و دفاع مقدس نامگذاری شده است یادآور رشادت هایی است که روحانیون در 8 سال جنگ در برابر دشمن داشتند. روحانیون با سلاح ایمان و اعتقاد در کنار دیگر رزمندگان ضمن خنثی کردن تبلیغات دشمن، به رزمندگان روحیه می بخشیدند به طوری که در برخی عملیات وقتی رزمندگان در محاصره دشمن قرار می گرفتند با سخنان و هدایت هایی که روحانیون انجام می دادند رزمندگان با روحیه مضاعف محاصره دشمن را شکسته و عملیات با پیروزی همراه می شد. نقش مسئولیتی و مدیریتی روحانیت، شبکه عقیدتی سیاسی ارتش و نیروهای مسلح، نمایندگی امام در سپاه، تبلیغات و روابط عمومی ها، اعزام مبلغ، واحدهای عملیات روانی در اواخر جنگ که مسئول آن روحانیت بود، همه و همه بیانگر نقش مؤثر روحانیت در تقویت بنیه و روحیه رزمندگان دارد.

شهدای بنامی همچون شهید حجت الاسلام محلاتی نماینده امام در سپاه پاسداران، شهید حجت الاسلام میثمی، نماینده امام در قرارگاه خاتم و نیروی زمینی سپاه درعملیات کربلای 5 که ازجمله عملیات مهم و نقطه عطفی در انهدام نیروهای دشمن بود، شهید حجت الاسلام مصطفی ردانی پور یکی ازبنیانگذاران لشکر 14 امام حسین(ع) و فرمانده قرارگاه فتح که در محضر شهید بهشتی و شهید قدوسی درس خوانده بود، محمود کاوه فرمانده شهیدی که 4 سال سابقه طلبگی داشت و در شمال غرب کشور می جنگید و غلامرضا صالحی جانشین لشکر 27 حضرت رسول(ص) تا فرمانده تیپ، گروهان و گردان از جمله 140 روحانی شهیدی بودند که در رده فرماندهی در جنگ به شهادت رسیدند.

انقلاب اسلامی ایران، بزرگ ترین حرکتی بود که با وجود توطئه های قدرت های بزرگ، به رهبری امام خمینی(ره) شکل گرفت و در بهمن سال 1357 به پیروزی رسید و از آن پس نیز، همواره چون آذرخشی بر پیکر استعمار فرود می آید.

این انقلاب شکوهمند به آسانی به دست نیامد؛ بلکه از جرقه نخستین آن در سال 1341، تا به ثمر نشستنش در سال 57، ملت ایران شهدای بسیاری را به اسلام عزیز تقدیم کرد. در این میان، بزرگانی نیز در مسیر به بار نشستن خون شهیدان، آسایش و آرامش را برخود حرام کرده و مردانه در مقابل نظام ستم شاهی قامت بستند. شهید محلاتی ازجمله این رادمردان خط مقدم مبارزه بود که در شکل گیری و تداوم نهضت، نقش مؤثر و اساسی داشت. او از ابتدای نهضت اسلامی، همگام با امام خمینی(ره) در مبارزات علیه رژیم ستم شاهی شرکت داشت و در گسترش اهداف رهبر انقلاب و پخش سخنان و اعلامیه های آن مرجع عالیقدر، سر از پا نمی شناخت.

اول اسفند 1364، آیت الله فضل الله محلاتی، نماینده امام خمینی در سپاه پاسداران، به همراه هشت تن از نمایندگان مجلس، حجج اسلام، ابوالقاسم رزاقی، سید نورالدین رحیمی، غلامرضا سلطانی، مهدی یعقوبی و ابوالقاسم موسوی دامغانی و نیز آقایان محمد کلاته ای، علی معرفی زاه و سید حسن شاهچراغی و چند تن دیگر از قضات و مسئولان نظام، راهی جبهه های جنگ بودند که هواپیمای آنها مورد حمله جنگنده های عراقی قرار گرفت و در نزدیکی اهواز سقوط کرد و همه سرنشینان آن به شهادت رسیدند. برای ارج نهادن به فداکاری های روحانیون در طول دوران دفاع مقدس، این روز به نام روز روحانیت و دفاع مقدس نامگذاری شد.

شهید آیت الله فضل الله محلاتی 18 تیرماه سال 1309 در محلات متولد شد و در سال 1324 به حوزه علمیه قم رفت و از محضر بزرگانی همچون آیت الله بروجردی، امام خمینی، علامه طباطبایی و شهید صدوقی کسب فیض کرد. فعالیت های سیاسی ایشان از سال 1326 و به دنبال آشنایی با فدائیان اسلام و مرحوم آیت الله کاشانی آغاز شد. بعد از کودتای 28 مرداد به خاطر سخنرانی بسیار تند علیه کنسرسیوم نفت و کودتای امریکایی شاه، دستگیر و به مشهد تبعید شد. بعد از آغاز نهضت امام خمینی (ره) در سال 1341 فعالیت های شهید محلاتی شدیدتر شد و بارها به زندان افتاد. در آستانه انقلاب اسلامی از اعضای فعال کمیته استقبال از امام بود و بعد از پیروزی انقلاب در کمیته مرکزی به عنوان نماینده امام فعالیت داشت. ایشان در انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی به عنوان نمانیده محلات و دلیجان انتخاب شد و سپس به عنوان نماینده امام در سپاه منصوب شد. در دوره دفاع مقدس نقش ارزنده ای ایفا کرد و سرانجام مزد مجاهدت های خود را با شهادت گرفت.

شهید محلاتی به امام خمینی(ره) عشق می ورزید واطاعت از دستورات ایشان را بر خود لازم می دانست. رهبر معظم انقلاب، در این باره چنین می فرماید: به قدری ایشان [شهید محلاتی]به امام علاقه داشت و اعتقاد به نظرات امام داشت که هر موقع امام یک چیزی را بیان می کرد، مثل یک امر تعبدّی برایش لازم الاجرا بود. و اعتقاد و ارادت ایشان به امام یکی از عوامل تحرک مستمر و خستگی ناپذیر ایشان بود و متقابلاً امام هم به ایشان علاقه داشتند . شهید محلاتی هیچ گاه از جبهه غافل نبود و رهبر معظم انقلاب در این رابطه می فرماید در بین شخصیت های نظام کمتر کسی به اندازه شهید محلاتی فاصله تهران و مناطق عملیاتی را طی کرده بود، لذا ایشان مقید بود که در منطقه در خطوط مقدم حضور یابد و حتی در قرارگاه می گفت: افتخار می کنم با سر و صورت خاکی وضو بگیرم و نماز بخوانم.

شهید محلاتی شخصیت انقلابی و مبارز قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین مورد اعتماد عمیق امام بود که وی را با عنوان حاج شیخ می نامیدند و تعابیر بلندی درباره ایشان دارند. شهید محلاتی به عنوان موتور انقلاب بود و از عوامل جدی امام برای انتقال نظرات وی به علما در شهرستان های مختلف بود و حتی به او لقب موتورالعلما را داده بودند.

صدای انقلاب اسلامی ایران برای نخستین بار از زبان این شهید از طریق رادیو در سراسر کشور طنین افکند. هنوز در آرشیو صداوسیما پیام شهید محلاتی که به عنوان نخستین شخص از صدای جمهوری اسلامی ایران صحبت می کرد موجود است. شیخ فضل الله محلاتی که همواره در صفوف مقدم مبارزه با رژیم طاغوت حضور داشت در حمله به مرکز رادیو در روزهای آتش وخون که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد، به عنوان نماینده نیروهای انقلابی پشت میکروفن رفت و با اعلام جمله این صدای انقلاب اسلامی ایران است پیروزی انقلاب را در سراسر کشور منتشر کرد.

شهید محلاتی، از شخصیت های محبوب و مورد علاقه و اعتماد حضرت امام خمینی رحمه الله بود. بر همین اساس، وی را به نمایندگی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ـ که حساس ترین نهاد انقلابی در کشور بود ـ منصوب فرمودند. زمانی که شهید محلاتی به عنوان نماینده امام در سپاه انتخاب شد، بنی صدر فرمانده کل قوا بود و از سوی دیگر بدنه سپاه، بنی صدر را قبول نداشت، شهید محلاتی در این وضعیت با سختی ها و مرارت های فراوانی روبه رو شد. وقتی شهید محلاتی به شهادت رسید، حضرت امام بسیار متأثر شدند و در عزای یار باوفای خویش، سخت گریستند.

همسر شهید محلاتی در این باره چنین می گوید: دو سه روز بعد از شهادت حاج آقا، خانم امام تشریف آوردند منزل ما، تا مرا دیدند، بوسیدند و گریه کردند و گفتند که امام در دو شهادت خیلی گریستند و بلند بلند گریه کردند. یکی در شهادت شهید مطهری بود و یکی هم شهادت شهید محلاتی. دوازده روز بعد از شهادت که ما را بردند خدمت امام، ایشان فرمودند: مثل اینکه من بازویم را از دست داده ام و اشک هایشان سرازیر شد و همه ما با گریه امام، گریه کردیم .

در عملیات والفجر 8 که شرایط حساسی بود و رزمندگان فاو را گرفته بودند، دشمن درصدد ضربه زدن بود و رزمنده ها نیاز به روحیه داشتند، به همین جهت شهید محلاتی برای روحیه دادن به رزمندگان جمعی از روحانیون را که قاضی، نماینده مجلس و مبلغ در بین آنها بود بسیج کرد تا با هواپیما به مناطق جنگی ببرد.

هواپیمای حامل حجت الاسلام شهید محلاتی و هیأت همراه که همگی از نمایندگان مجلس و قضات عالی رتبه دادسرای نظامی بودند، به خلبانی عبدالباقی درویش، بعد از پشت سر گذاشتن شهرستان ایذه، در نزدیکی اهواز در حال پرواز بود که دو فروند میگ عراقی، مجهز به موشک های مدرن هوا به هوا، برروی فرکانس فرند شیپ با لهجه انگلیسی ـ عربی خود، به خلبان هواپیما اخطار می دهند که بی دردسر به همراه آنان به سوی عراق برود. (این اطلاعات توسط خلبان به برج مراقبت منتقل شده است).

درویش خلبان شجاع ایرانی، بدون توجه به اخطار دشمن، همچنان به راه خود ادامه می دهد. عراقی ها این بار از راه دیگری وارد می شوند و خطاب به او می گویند: شما و سایر خدمه پرواز در امان هستید. ما پناهندگی شما به هر کشور آزادی در دنیا را تضمین می کنیم، تکرار می کنیم: ما با شما هیچ کاری نداریم، هدف ما مسافران شماست. در اینجا خلبان متوجه می شود که عوامل خود فروخته داخلی یا همان ستون پنجم، دقیقاً آمار و اسامی سرنشینان را به دشمن اطلاع داده اند. خلبان تا آن لحظه، قصد داشت دشمن را متقاعد کند که این هواپیما، مسافربری و غیر نظامی است و این مسأله از روی رنگ هواپیما نیز مشخص بود، چون در آن ایام، تعدادی از هواپیماها، صرفاً برای مقاصد غیرنظامی و شخصی پیش بینی شده بودند علاوه بر آن، فرند شیب یا اف-27 یک نوع هواپیما ی مسافربری است و هیچ نقشی نمی توانست و نمی تواند در نبردهای هوایی داشته باشد، ولی دشمن از طریق منافقین و ستون پنجم متوجه شده بود که مسافران آن هواپیما از مسئولان مملکتی هستند.

خلبان، بعد از آگاهی از نیت دشمن، مراتب را با حجت الاسلام محلاتی نماینده حضرت امام(ره) در سپاه پاسداران در میان می گذارد و تصمیم نهایی را به ایشان واگذار می کند. با وجود آنکه طبق مقررات، هر مقام عالی رتبه ای که سوار هواپیما شود، بدون در نظر گرفتن مقامش در داخل هواپیما، خلبان تصمیم گیرنده و فرمانده هواپیماست ولی به نظر می رسد مشورت خلبان درویش و واگذار کردن تصمیم نهایی به شهید محلاتی، حاکی از احترامی است که این خلبان به نظر نماینده امام در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی داشت. سرانجام شهید محلاتی در پاسخ می گوید: ما شهادت را به تسلیم شدن در مقابل دشمن بعثی ترجیح می دهیم. هواپیما، بدون توجه به اخطارهای مکرر دشمن به راه خود ادامه می دهد. صدای تلاوت قرآن مجید، یک صدا از داخل هواپیما به گوش می رسد. در این هنگام، دشمن نخستین موشک را شلیک می کند. به گفته شاهدان عینی که از پایین شاهد ماجرا بوده اند، با نخستین شلیک، بال چپ هواپیما کنده می شود. خلبان، با مهارت تلاش می کند هواپیما را در جایی مسطح فرود آورد. جنگنده عراقی، با مشاهده شجاعت و مهارت خلبان ایرانی، دومین موشک خود را هم به سوی هواپیمای آسیب دیده، شلیک می کند. با برخورد موشک دوم، هواپیما چند تکه شده و مسافران آن به آسمان پر می کشند.

یکی از روحانیونی که یار همیشگی شهید محلاتی بود و همراه با او به شهادت رسید یک روحانی اردبیلی به نام حجت الاسلام ورقا محبی بود. او در روستای کویج مشکین شهر به دنیا آمده و درهمان روستا به مکتبخانه رفت. در اردبیل درس های مقدماتی را خوانده و راهی حوزه علمیه قم شد. در آنجا سطح، خارج فقه و اصول را گذراند و اول اسفند 1364 به همراه آیت الله فضل الله محلاتی نماینده حضرت امام در سپاه پاسداران و تعدادی از نمایندگان مجلس به شهادت رسید.

شهید حجت الاسلام والمسلمین شاه آبادی

سال 1309 در اوج اختناق سنگین و شیطانی رضاخان، درخانه بزرگمردی که از استوانه های عرفان و سیاست بود و در دامان مادری عالم و با معرفت، فرزندی متولد شد که او را مهدی نامیدند. از زمانی که شیخ مهدی به تهران آمد، مبارزات او علیه رژیم پلید پهلوی شدت بیشتری گرفته بود. ایشان در سال 1353 دوبار دستگیر شد و در سال 1354 مجدداً دستگیر و شکنجه شد. ساواک در سال 1355 او را به شهرستان بانه (یکی از شهرهای استان کردستان)تبعید کرد تا شاید صدای حقگوی او را خاموش کند و با توجه به اختلاف مذهبی که بین او و دیگر علمای شهرستان بانه وجود داشت، امکان مبارزه را از ایشان سلب کند؛اما ایشان نه تنها در بانه از هر گونه تفرقه و اختلاف پرهیز داشت؛ بلکه با شرکت پیوسته و مستمر در مساجد برادران اهل سنت آن شهر و گفت و گوهای صمیمی با مردم و روحانیون آن دیار، ماهیت خائنانه رژیم را افشا کرد. سرانجام در اثر روشنگری های این روحانی شجاع بتدریج شعله های خشم و نفرت از طاغوت در دل توده های مردم بانه اوج گرفت و به رهبری او، تظاهرات باشکوهی علیه رژیم شاه برگزار شد. رژیم هم از ترس شورش بیشتر در آن مناطق به تبعید ایشان خاتمه داد و پس از شش ماه آزاد شد.

بار دیگر حجت الاسلام والمسلمین شاه آبادی در 30 خرداد 1357 به همراه 70 نفر دیگر دستگیر شد. او حدود 5 ماه درزندان به سر برد و در آبان ماه آزاد شد ، ولی پس از 12 روز مجدداً دستگیر شد و در سوم بهمن 1357 چند روز قبل از ورود امام به ایران از زندان آزاد شد. آخرین سنگر حجت الاسلام شاه آبادی نمایندگی دوره دوم مجلس بود که مردم تهران به پاس خدمات صادقانه اش با اکثریت آرا در مرحله اول و با حدود یک میلیون و دویست هزار رأی او را به مجلس شورای اسلامی فرستادند. اما تأکیدهای مکرر امام نسبت به رفتن روحانیون به جبهه ها از یک طرف و عشق به رزمندگان اسلام باعث شده بود که با به دست آوردن کمترین فرصتی راهی جبهه ها شود. او حتی حاضر نبود روزهای تعطیل مجلس را استراحت کند و اگر تنها دو روز هم تعطیل بود، راهی جبهه ها می شد و آن دو روز را کنار رزمندگان طی می کرد.

او در آخرین سفر به جبهه ها - چهارشنبه 15 اردیبهشت - راهی جزایر مجنون شد. در جبهه، رزمندگان برای بوسیدن دستش هجوم آوردند، اما او امتناع کرده، می گفت: اگر رزمندگان سر ناقابل ما را بخواهند تقدیم شان می کنم و این سر در مقابل آنها ارزش ندارد. روز پنجشنبه 6 اردیبهشت نماز ظهر و عصر را در جمع رزمندگان اقامه کرد و پس از نماز به بازدید خود از جزایر مجنون ادامه داد. هواپیمایی روز قبل با آتش رزمندگان قهرمان سقوط کرده بود که در ادامه، از آن هم بازدید به عمل آورد. آن شب، شب جمعه بود و قرار بود در یکی از سنگر های جمعی دعای کمیل برگزار شود، ایشان می خواست به طرف مقر برگردد که ناگهان صدای انفجار خمپاره ای همه چیز را عوض کرد. فرشتگان بال های خود را گشوده بودند تا در شب شهادت امام کاظم(ع) شاهد معراجی دیگر باشند و روح شهیدی را به کاروان حسینیان ملحق کنند. پیکر مطهر این شهید عزیز به تهران منتقل شد و از مجلس شورای اسلامی به طرف بهشت زهرا تشییع شد و در کنار دیگر شاهدان گلگون کفن آرمید.

حضرت امام(ره) در پیامی به مناسبت شهادت حجت الاسلام شاه آبادی فرمودند: شهادت استادزاده محترم جناب حجت الاسلام آقای شیخ مهدی شاه آبادی را به پیشگاه معظم حضرت بقیه الله ارواحنا لمقدمه الفداء تبریک و تسلیت عرض می کنم. مبارک باد بر آن حضرت چنین فداکاران و جانبازان در راه هدف بزرگ و اسلام عزیز که با شهادت افتخار آمیز خود ملت عظیم الشأن ایران، بویژه روحانیت عالیقدر را سرافراز می نمایند. این شهید عزیز علاوه بر آنکه خود مجاهدی شریف و خدمتگزاری مخلص برای اسلام بود و در همین راه به لقاء الله پیوست، فرزند برومند شیخ بزرگوار ما بود، که حقاً حق حیات روحانی به این جانب داشت، که با دست و زبان از عهده شکرش برنمی ‏آیم.